De historie van het cassettebandje

Voor de introductie van de ‘compact cassette’, moeten we eerst een blik werpen op de geschiedenis van de geluidsband. De eerste keer dat er wordt gerept over het vastleggen van geluid door middel van ‘magnetisme’, wordt in 1888 beschreven door Oberlin Smith. In een artikel in het Amerikaanse tijdschrift ‘Electrical World’ stelt hij voor om gebruik te maken van een katoenen band, voorzien van zeer kleine ijzeren deeltjes of ijzerpoeder. Het plan van Smith wordt echter nooit uitgewerkt.
De Telegraphone van Poulsen
In Denemarken maakte Valdemar Poulsen de ‘Telegraphone’. In plaats van de door Smith bedachte band, nam Poulsen een stalen draad. Het apparaat van Poulsen bestaat uit een messing cilinder met aan de omtrek een spiraalvormige groef waarin een dunne staaldraad zat. Terwijl de cilinder draait, wordt de staaldraad afgetast door een elektromagneet. De geluidskwaliteit is dusdanig slecht – slechter dan de grammofoon en dat was toen niet al te best – dat het apparaat nooit populair wordt. Rond 1907 verbetert de Deen de geluidskwaliteit nog wel wat te door zogenaamde ‘gelijkstroom-voormagnetisatie’ toe te passen.
De zogeheten ‘hoogfrequent-voormagnetisatie’ werd ook in ‘moderne’ cassettedecks in de jaren zeventig, tachtig en negentig, toegepast. Deze ontdekking komt op naam van de Amerikanen Carpenter en Carlson. Er is zelfs patent verleend op deze uitvinding, maar net als bij Smith wordt het systeem om de een of andere reden niet daadwerkelijk toegepast.
Doorbraak in Duitsland
De ontwikkelingen op recordergebied vindt voor een belangrijk deel plaats in Duitsland en allemaal met ‘gelijkstroom-voormagnetisatie’. In Engeland worden de Lorenz en Marconi rond 1935 op de markt gebracht. Deze apparaten werken met massief stalen banden. Voor een opname van 30 minuten is een spoel met band nodig die een diameter heeft van 70 centimeter. Een jaar later, in 1936, komt AEG met een ‘Magnetophon’. Dit zijn de recorders die voor het eerst gebruik maken van een band zoals wij die kennen op spoelenrecorders.

1935/36. Bij het apparaat hoorde een kootmicrofoon en in twee losse koffers ondergebrachte versterker en
luidspreker. (foto BASF)
BASF claimt eerste geluidsopname op band
BASF stelt dat op 19 november 1936 het eerste concert vastgelegd op geluidsband. De Symphonie nr. 39 van Mozart, uitgevoerd door het London Philharmonic Orchestra. Pas tegen de jaren veertig kwam de ‘wisselstroom-voormagnetisatie’ weer uit de kast dankzij Telefunken.

Het idee van een ‘compacte cassette’ ziet voor het eerst het levenslicht bij ‘Loewe Opta’ in Duitsland die in 1950 de ‘Optaphon 51 WAP’ produceert. Deze cassette is nog steeds heel erg groot en breekt niet door. De geschiedenis van het cassettebandje, of officieel de Compact Cassette, begint bij Philips. Lou Ottens wordt in 1960 benoemd tot hoofd van de nieuwe afdeling Productontwikkeling van Philips in het Belgische Hasselt. Hij en zijn team zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling. De Nederlander – die enkele decennia later ook aan de wieg van de CD zou staan – staat nu wereldwijd bekend als de peetvader van de cassette waarvan er wereldwijd meer dan 100 miljard (!) van zijn verkocht.
Uitvinding uit onvrede
De ontwikkeling van de cassette begint vanuit een gevoel van onvrede bij Ottens. Hij ergert zich kapot aan de bandrecorders met grote spoelen die je er zelf op moet leggen. Het moet gebruiksvriendelijker en vooral kleiner. ‘Als je met een bepaald product niet tevreden bent, dan ga je iets nieuws bedenken’, zei Ottens eens in het televisieprogramma De Wereld Draait Door.
In 1962 presenteert Ottens en zijn team de eerste versie. Het Weense team ontwikkelt een cassette met één spoel. Het Belgische team, onder leiding van Ottens, maakt een cassettebandje met twee spoelen, deze lijkt op een eerder Amerikaanse ontwerp van RCA, maar dan veel kleiner. De Cartridge van RCA is een omkeerbare cassette met 0.25 inch tape die op twee snelheden is af te spelen (4,75cm/s en 9,5 cm/s) en de speelduur varieert van 20 tot 60 minuten. Omdat RCA te traag is met het produceren van spelers, is het snel afgelopen met de Cartridge.

De cassette is ‘fool proof’
De cassette van Ottens en zijn team zijn de winnaar van de interne wedstrijd en mogen het op 30 augustus 1963 op de IFA in Berlijn voor het eerst de cassette tonen. Volgens Ottens moet het cassettebandje in de binnenzak van een colbertjasje passen. Op deze internationale radiotentoonstelling toont hij het apparaat van 20 centimeter lang, 11 centimeter breed en 6 centimeter hoog. ‘Zo ongeveer de afmeting van een kistje sigaren van 25 stuks’, staat er in het persbericht van Philips. Ottens noemt zelf de cassette ‘fool proof’: je kunt ‘m laten vallen en ermee gooien en nog blijft het heel. En mocht de tape vastlopen, dan is dat te herstellen door het bandje met een potlood op te winden.
Philips stelt licentie cassettes beschikbaar
In eerste instantie ontwerpt Philips de audio tapes voor dicteerapparaten en goedkope draagbare bandrecorders. Niet zozeer voor de muziekmarkt. Dat de technologie juist daar groot wordt, heeft mede te maken met het besluit van Philips de technologie gratis ter beschikking te stellen. Dat is in eerste instantie niet de bedoeling. Philips denkt eigenlijk aan een vergoeding voor haar uitvinding. In Japan duiken al snel allerlei verschillende varianten op en daarop besluit Ottens in 1966, samen met een groep specialisten, Japan te bezoeken. Met Sony denkt Philips te kunnen onderhandelen over een ‘fee’ per cassette, maar de Japanners zeggen die van de concurrent – Grundig – gratis te kunnen krijgen. Uiteindelijk stelt Philips zijn licentie beschikbaar omdat het beseft meer recorders te kunnen verkopen als er één standaard zou zijn.
Grundig DC International
Philips gaat bij de ontwikkeling van de compact cassette officieel een samenwerkingsverband aan met het Duitse Grundig. Philips blijkt echter zelf in staat de compact cassette in de markt te zetten en doet dat ook. Grundig voelt zich verraden en komt een eigen systeem: de DC International. De ‘Doppel Cassette’ heeft een bandsnelheid van 5,08 cm/s en een speelduur van 2x 45 minuten of 2x 90 minuten. Grundig maakte zelf een aantal afspeelapparaten en ook Telefunken. De DC International kan uiteindelijk niet opboksen tegen het succes van de Philips Compact Cassette. Doordat het gratis licenties heeft gegeven heeft Philips een overwicht op de markt en ging de DC International ten onder.

Populariteit maakt spurt in jaren zeventig en tachtig
De populariteit van de cassette groeit in de jaren zeventig en tachtig hard doordat de geluidskwaliteit snel verbeterde dankzij betere tapes zoals Chrome- en Metaltapes en het toepassen van Dolby. Daarmee is de tape een serieus alternatief voor de LP. Daarnaast is het een makkelijke middel. De tape kan thuis op de stereo worden opgenomen en in draagbaar formaat of in de autoradio weer afgespeeld.
Misser van Sony: de Elcaset
Sony waagt in 1976 een poging om de hegemonie op de cassette-markt de doorbreken en lanceert de Elcaset. De naam ‘El’ verwijst naar de letter L van Large. Het is dan ook een stuk groter dan een bandje. Volgens Sony heeft de Elcaset een betere dynamiek en frequentierespons dan bij een cassette. Doordat de kwaliteit van bandjes met de introductie van de Chromium-, Ferro- en Metaltape snel verbeteren, behoudt de cassette de sterke marktpositie en gaat de Elcaset kopje onder.
Megaklapper voor Sony en de cassette: de Walkman
Tegenover deze misser staat een enorme klapper: de Walkman. De populariteit van cassettes krijgt in de jaren tachtig uitgerekend door Sony een enorme boost dankzij de ‘Walkman’ waarvan de eerste in 1979 in de winkels ligt. Terwijl Sony rekent op een verkoop van 5.000 stuks in de eerste twee maanden, zijn dat er meer dan 30.000. Als Sony in 2010 stopt met de productie zijn er 200 miljoen walkmans verkocht. Merken als Aiwa, Panasonic, Philips en Toshiba volgen al snel Sony’s voorbeeld en komen met eigen modellen. In 1983 vallen de cassetteverkopen voor het éérst hoger uitvielen dan die van LP’s. Het woord Walkman is zelfs opgenomen in de Dikke van Dale. De lancering van de Walkman valt samen met de aerobics-gekte en miljoenen gebruiken de Walkman om het sporten leuk te maken.






Culturele veranderingen in muziek: rock, punk en hiphop
Cassettebandjes zijn naast muziekdrager ook een afspiegeling van de tijd en vaart mee op de golven van die tijd zoals de opkomst van de punk. Bandjes kunnen hun muziek veel makkelijker in een kleine oplage verspreiden, zonder platenmaatschappij en tegen lage kosten. Maar ook grote artiesten gebruiken de cassetterecorder om een jamsessie of een ideetje snel op te nemen. In de hiphop cultuur neemt de cassette eveneens een belangrijke plek in. Opnames van live optredens van hiphop sessies verspreiden zich via het cassettebandje als een vlek door New York om uiteindelijk bij radiostations terecht te komen. Bandjes blijken ook smokkelwaar: naar landen zoals de DDR en Polen, of Iran waar westerse popmuziek was verboden.
Einde van een tijdperk
Midden jaren ’90 komt door de snelle digitalisering een abrupt einde aan de populariteit van de cassette. De CD neemt een steeds belangrijkere plek en heeft de LP al ingehaald. CD’s zijn nog wel erg altijd populair om te tapen omdat het vaak tien keer goedkoper is dan een CD. Er verschijnt nog de DAT (Digital Audio Tape) en de DCC (Digital Compact Cassette), maar de neergang is definitief ingezet. Sony lijkt even een mooie opvolger voor de cassette in huis te hebben: de Minidisc. De muziekmarkt verandert in zo’n hoog tempo dat de techniek van de minidisc al bijna gedateerd is, voordat het op de markt komt. Allereerst door de opkomst van de recordable CD en al snel daarna, de mp3.

Van Napster, via iPod en iTunes naar Spotify
Van ‘gratis’ muziek downloaden via Napster of een Torrent site in de jaren negentig, gaat het al snel naar mp3’s beluisteren via je iPod in de zero’s. Nu beluisteren we onze muziek met de smartphone. Met Spotify is alle muziek van de wereld binnen enkele seconden voorhanden. Je kunt lijstjes maken ( stiekem maak je gewoon een ‘mix tape’) en als je geen zin hebt om een lijstje te maken doet Spotify dat wel voor je. En verdomd, het is nog je smaak ook! Welkom in de 21e eeuw: wat wil je nog meer?
Revival van de cassette?
Maar toch? Blijkbaar willen we meer en is het fysiek hebben van muziek (vinyl, cd of lp) toch geliefd gebleven. Sinds een jaar of vier vijf wordt er gesproken van een revival van de cassette als zijnde het ‘nieuwe vinyl’. Forbes schreef vorig jaar dat de Corona pandemie een positieve invloed heeft op de stijgende verkoopaantallen, zoals een verdubbeling van de (voorbespeelde) cassettebandjes in de VK in 2020. Ook het aantal verzamelaars groeit. Er is weer handel op digitale marktplaatsen zoals Ebay en Marktplaats. Op lege, gesealde cassettebandjes is een ware run met sterk stijgende prijzen. Een Facebook Groep als Blank Cassette Tapes heeft ruim 3800 leden. Om aan de vraag te voldoen zal er weer geproduceerd moeten worden zoals onder de naam Analog Fidelity bij de Bandjesfabriek.